خیار گلخانه‌ای به‌طور غیررسمی به عنوان “خیار درختی” شناخته می‌شود، زیرا برخلاف خیار بوته‌ای که به صورت گسترده در زمین کشت می‌شود، این نوع خیار در گلخانه‌ها رشد می‌کند و به‌صورت رونده و عمودی، مشابه درختان، از قیم‌ها یا توری‌ها بالا می‌رود. این نامگذاری به دلیل ویژگی‌های خاص رشد گیاه است که نیاز به پشتیبانی از قیم یا توری مشابه درختان بزرگ دارد.
تفاوتهای خیار بوته ای و خیار درختی
خیار بوته‌ای و خیار درختی (گلخانه‌ای یا رونده) از نظر نوع رشد، شرایط کشت، و ویژگی‌های میوه تفاوت‌هایی دارند. در ادامه این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم:
- شیوه رشد
– خیار بوته‌ای: به‌صورت بوته‌های کوچک روی زمین رشد می‌کند و نیازی به قیم یا توری ندارد. این نوع خیار معمولاً در مزرعه‌ها و فضای باز کاشته می‌شود.
– خیار درختی: به‌صورت رونده رشد می‌کند و نیاز به قیم، توری، یا داربست دارد. معمولاً در گلخانه یا محیط‌های کنترل‌شده کشت می‌شود.
- شرایط کشت
– خیار بوته‌ای: در فضای باز و خاک باغچه با حداقل کنترل شرایط محیطی کشت می‌شود. تحمل بیشتری نسبت به تغییرات دما دارد.
– خیار درختی: معمولاً در گلخانه و تحت شرایط کنترل‌شده از جمله دما، رطوبت، و نور کافی رشد می‌کند.
- بهره وری
– خیار بوته‌ای: بازده محصول کمتر است و به یک بار برداشت محدود می‌شود.
– خیار درختی: بازده بسیار بالاتر است و امکان برداشت چندباره از یک بوته در طول دوره رشد فراهم است.
- اندازه و شکل میوه
– خیار بوته‌ای: کوتاه‌تر، ضخیم‌تر و معمولاً دارای پوست ضخیم‌تر با دانه‌های بزرگ‌تر است.
– خیار درختی: باریک‌تر، بلندتر و دارای پوست نازک‌تر و دانه‌های کوچک‌تر یا بدون دانه است.
- طعم و کاربرد
– خیار بوته‌ای: طعم قوی‌تری دارد و برای استفاده در غذاها یا ترشی‌ها مناسب است.
– خیار درختی: طعم ملایم‌تر و شیرین‌تری دارد و بیشتر برای استفاده در سالادها و مصرف خام کاربرد دارد.
- زمان برداشت
– خیار بوته‌ای: دوره رشد کوتاه‌تری دارد و معمولاً در فصل‌های گرم (بهار و تابستان) کشت و برداشت می‌شود.
– خیار درختی: به دلیل کشت گلخانه‌ای، در تمام طول سال قابل برداشت است.
- هزینه تولید
– خیار بوته‌ای: هزینه کمتری برای کشت و نگهداری نیاز دارد.
– خیار درختی: به دلیل نیاز به گلخانه، قیم، و سیستم‌های پیشرفته، هزینه تولید بالاتر است.
این تفاوت‌ها باعث می‌شوند که هر نوع خیار برای هدف خاصی مناسب باشد. خیار بوته‌ای بیشتر در کشت سنتی و محلی و خیار درختی در کشت تجاری و صادراتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روشهای کاشت خیار بوته ای و خیار درختی
روش کاشت خیار بوته‌ای و خیار درختی تفاوت‌هایی دارند که بر اساس نوع گیاه و شرایط محیطی تعیین می‌شوند. در ادامه، مراحل و اصول کشت هر یک توضیح داده شده است:
روش کاشت خیار بوته‌ای
- انتخاب بذر مناسب
– از بذرهای مقاوم به بیماری‌ها و مناسب برای کشت فضای باز استفاده کنید.
– بذرهایی با دوره رشد کوتاه‌تر برای کشت بهاره یا تابستانه توصیه می‌شوند.
- آماده‌سازی زمین
– خاک سبک با زهکشی خوب و سرشار از مواد آلی مناسب است.
– pH خاک باید بین 6 تا 7 باشد.
– زمین را شخم زده و با کود دامی پوسیده تقویت کنید.
- زمان کاشت
– مناسب‌ترین زمان برای کاشت خیار بوته‌ای در فصل بهار و بعد از گذر سرما است.
– دمای خاک باید حداقل 15 درجه سانتی‌گراد باشد.
- کاشت بذر
– بذرها را در عمق 2-3 سانتی‌متری و با فاصله 30-50 سانتی‌متر از هم بکارید.
– فاصله ردیف‌ها باید حدود 1 متر باشد.
- آبیاری
– آبیاری منظم و کافی ضروری است، به‌ویژه در زمان گلدهی و میوه‌دهی.
– از روشهای آبیاری قطره‌ای برای کاهش مصرف آب استفاده کنید.
- مراقبت‌ها
– علف‌های هرز را مرتباً حذف کنید.
– در صورت نیاز، از سموم مناسب برای کنترل آفات و بیماری‌ها استفاده کنید.
- برداشت
– 6-8 هفته پس از کاشت، برداشت آغاز می‌شود.
– میوه‌ها را زمانی که هنوز ترد و تازه هستند، برداشت کنید.
روش کاشت خیار درختی (گلخانه‌ای)
- انتخاب بذر مناسب
– از بذرهای هیبرید مخصوص کشت گلخانه‌ای استفاده کنید که مقاوم به بیماری‌ها و مناسب شرایط گلخانه باشند.
- آماده‌سازی محیط گلخانه
– دما باید بین 24-30 درجه سانتی‌گراد در روز و 18-20 درجه در شب باشد.
– رطوبت نسبی گلخانه حدود 70-80 درصد حفظ شود.
– خاک گلخانه باید سبک، زهکشی‌شده و حاوی مواد آلی باشد.
- کاشت بذر یا نشا
– بذرها را در سینی نشا یا مستقیم در خاک گلخانه بکارید.
– فاصله بوته‌ها باید 40-50 سانتی‌متر و فاصله ردیف‌ها حدود 1.2 متر باشد.
- حمایت از بوته‌ها
– از قیم یا توری برای هدایت بوته‌ها به سمت بالا استفاده کنید.
– قیم‌گذاری باعث بهبود تهویه و کاهش بیماری‌های قارچی می‌شود.
- آبیاری و کوددهی
– از سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده کنید.
– کوددهی منظم با کودهای نیتروژن، پتاسیم و فسفر ضروری است. کودهای میکرو مانند آهن و روی نیز مفید هستند.
- کنترل آفات و بیماری‌ها
– از روشهای بیولوژیکی یا شیمیایی برای کنترل آفات مانند سفیدبالک‌ها و بیماری‌های قارچی استفاده کنید.
- برداشت
– برداشت خیار درختی 4-5 هفته پس از کاشت آغاز می‌شود.
– برداشت در چندین مرحله و تا پایان دوره رشد ادامه می‌یابد.
تفاوت‌ها
– خیار بوته‌ای در فضای باز کشت شده و چرخه رشد کوتاه‌تری دارد.
– خیار درختی در گلخانه و تحت شرایط کنترل‌شده با بهره‌وری بیشتر کشت می‌شود.
مقایسه میزان تولید خیار بوته ای و درختی
میزان تولید خیار بوته‌ای و خیار درختی در ایران به عوامل مختلفی مانند شرایط اقلیمی، نوع کشت (گلخانه‌ای یا مزرعه‌ای)، و مدیریت تولید بستگی دارد.
– خیار بوته‌ای عمدتاً در فضای باز کشت می‌شود و بهره‌وری آن به‌طور میانگین کمتر از خیار درختی است. برداشت این نوع خیار در هر هکتار حدود 25 تا 30 تن برآورد می‌شود، البته شرایط منطقه‌ای و روشهای کشاورزی می‌تواند بر این میزان تأثیر بگذارد.
– بخاطر اینکه خیار درختی در محیط گلخانه ی کشت می شود و شرایط آن تحت کنترل است بازدهی بالاتری دارد. در کل مقدار تولید در شرایط گلخانه ای در سطح یکسان چهار برابر فضای آزاد تولید دارد.
به‌طور کلی، خیار گلخانه‌ای به دلیل کیفیت بهتر و تولید مداوم در بازار داخلی و صادراتی جایگاه بهتری دارد. ایران یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان مهم خیار درختی و بوته‌ای در منطقه است.
